101. ROCZNICA ODZYSKANIA PRZEZ POLSKĘ NIEPODLEGŁOŚCI – OBCHODY MIEJSKIE

     11 listopada uroczyste obchody Święta Niepodległości w Radomsku rozpoczęły się mszą św. o godz. 11.00. Następnie jej uczestnicy w pochodzie udali się pod tablicę poświęconą Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Tam przedstawiciele miasta, powiatu, partii politycznych, szkół, związków zawodowych, stowarzyszeń, organizacji społecznych złożyli kwiaty i wiązanki. Nasze Liceum reprezentował poczet sztandarowy w składzie: Aleksandra Crcoroska, Nikola Cynka i Mateusz Zagórowicz. 

     W  momencie rozpoczęcia I Wojny Światowej w 1914 r. Radomsko liczyło 21 tys. mieszkańców, a w 1921 r. niecałe 19 tys. W 1915 r. w wyniku kolejnej ofensywy państw centralnych miasto znalazło się pod okupacją austriacką w rękach komendy wojskowej. Funkcję komendanta pełnili: gen. Ludwik von Sallmann , następnie płk. Karol Petzold a później płk. Franciszek Mensch. W terenie rozlokowano 26 posterunków żandarmerii i 27 straży skarbowych.  Od samego początku wojny Radomsko stało się ważnym miejscem myśli niepodległościowej. Dużą rolę odegrało tutaj utworzone w 1915 r. z inicjatywy Michała Gawęckiego Towarzystwo Nauczycielskie, do którego należało 36 nauczycieli z miasta i okolic. W czerwcu 1915 r. powstał skauting, którego twórcą był sierż. Anastazy Bielenin. W 1916 r. drużyna liczyła 102 członków. Dla młodzieży organizowano w ciągu dnia gawędy o treści patriotycznej, w soboty prowadzono ćwiczenia z musztry, a w niedzielę urządzano wycieczki do lasu w celu prowadzania gier terenowych. W drugiej połowie 1916 r. radomszczański skauting wszedł do powstałego wtedy Związku Harcerstwa Polskiego, a w czerwcu 1917 r.  otrzymał sztandar. Spośród zgrupowań skautowych, a następnie harcerskich rekrutowała się znaczna część legionistów. W 1914 r. powstała Polska Organizacja Wojskowa. Jej struktury zostały też utworzone w Radomsku oraz jego okolicach. Jeden z najliczniejszych, ok. 30 członków, działał we wsi św. Anna, inny liczący 5 członków w Dmeninie. Radomszczańska POW wchodziła w skład Okręgu V- piotrkowskiego.  Radomsko oraz Kamieńsk i Gomunice stały się ważnym w czasie wojny ośrodkiem werbunku do Legionów Polskich. W 1915 r. Radomsko było brane pod uwagę jako przyszła siedziba Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Ostatecznie wybrano Piotrków, chociaż zlokalizowano tu intendenturę, centralne magazyny, tabor, biuro techniczne, oddział sanitarny, biuro poborowo- ewidencyjne i batalion uzupełniający. Do batalionu byli kierowani świeżo zwerbowani Legioniści m.in.  Władysław Broniewski, Władysław Orkan i Karol Bunsch. W połowie marca 1915 r. batalion liczył 47 oficerów, 147 podoficerów i 543 żołnierzy. Dowodzili nim: kpt. Andrzej Galica a następnie mjr Tadeusz Wyrwa- Furgalski. W 1915 r. powstał w Radomsku Komitet Narodowy , który następnie w 1916 roku podporządkował się Centralnemu Komitetowi Narodowemu. W tym czasie rekrutacja do Legionów była bardzo utrudniona. Do połowy 1916 roku w Biurze Werbunkowym w mieście zgłosiło się 373 ochotników. Legioniści z radomszczańskiego byli kierowani do różnych formacji i oddziałów. Do I Brygady trafił Dawid Fush robotnik z Radomska, oraz Władysław Maczewski słuchacz politechniki pochodzący z Rzek. Większość jednak trafiła do II Brygady i odbywała służbę w 4 pułku piechoty dowodzonym przez płk. Bolesława Roję w okolicach Piotrkowa. Brał on udział w ofensywie wołyńskiej, w walkach pod Kostiuchówką i nad rzeką Stochód. Nie do końca jest jasne jak wyglądało uwolnienie miasta Radomska spod władzy okupanta. Ryszard Kotewicz pisze, że nastąpiło to 7 listopada. Mieszkańcy oraz uzbrojeni członkowie POW ruszyli pod budynek wojskowej komendy austriackiej, gdzie zażądali zwolnienia więźniów politycznych przetrzymywanych w areszcie oraz złożenia broni przez wojsko. Żądania te zostały spełnione, a następnie garnizon austriacki opuścił miasto. Z kolei Stanisław Abramowicz podaje inną wersję wydarzeń. Grupy ochotnicze POW po porozumieniu się z oficerami - Polakami austryjackiej załogi miasta dokonały w pierwszych trzech dniach listopada rozbrojenia kadr austryjackiego 15 i 16 batalionu Strzelców i 521 batalionu etapowego. Następnie zajęły magazyny ekwipunkowe i żywnościowe i opanowały linię kolejową Radomsko- Częstochowa. Grupy te tworzyły oddział o organizacji batalionowej ( cztery kompanie i kompanię karabinów maszynowych ). Do 28 listopada oddział ten pozostawał w faktycznej niezależności od pułku i dopiero na rozkaz Naczelnego Wodza, rotmistrz Ludwikowski, były oficer żandarmerii austriackiej, podporządkował się 29 listopada dowódcy pułku. 

Radosław Oziembała